پيامدهاي ترك امر به معروف و نهي از منكر

آثار و بركات اجتماعي امر به معروف و نهي ازمنكر :

1-    اجراي احكام اسلام:
ماهيت امربه معروف و نهي از منكر به پديدهاي اجتماعي مي پردازد و بهترين آثار آن نيز در اجتماع انساني خود را نشان مي دهد به طوري كه حضرت علي (ع) در حكمت374 نهج البلاغه مي فرمايد: « تمامي اعمال ارزشمند، حتي جهاد در راه خدا در مقايسه با امر به معروف و نهي از منكر چيزي نيست » كه به عنوان اصل در نظارت همگاني يا ضمانت اجراي احكام اسلامي مطرح مي شود.
خداوند سبحان علاوه بر اينكه همه پيش بيني هاي لازم را براي اجراي احكام نوراني اسلام مشخص فرموده است، نظارت بر اجراي آن را به عهده خود افراد جامعه اسلامي نهاد تا هر مسلماني با امر به معروف و نهي از منكر در اجراي صحيح احكام اسلام كمك و مساعدت لازم را معمول دارند. حضرت امام محمد باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: « امر به معروف . نهي از منكر راه پيامبران و روش صالحان است، فريضه بزرگي كه به سبب آن واجبات برپا مي شود.»1

2-    عدالت اجتماعي: قرآن كريم در آيه 104 سوره آل عمران مي فرمايد: « بايد برخي از شما مسلمانان خلق را به خير و صلاح دعوت كنند و امر به نيكو كاري و نهي از بديها بنمايند. » از اين رو جامعه اي رستگار است كه امر به معروف و نهي از منكر در آن زنده باشد، و نظارت عمومي بر حسن اجراي احكام اسلام، زمينه فراگيري عدالت اجتماعي را فراهم مي سازد و زندگي عادلانه اي براي اقشار مختلف مردم فراهم خواهد ساخت. حضرت علي (ع) مي فرمايد: « ( امر به معروف و نهي از منكر ) با برگرداندن مظالم ( به صاحبان اصلي آن ) و مخالفت با ستمگر همراه است. »

2 - همچنين حضرت علي (ع) در نامه شماره 53 كه از بلندترين نامه هاي آن حضرت در نهج البلاغه به شمار مي رود خطاب به مالك اشتر در خصوص انتخاب فرمانده و يا نظاميان مي فرمايد: « برگزيده ترين فرماندهان سپاه تو كسي باشد كه از همه بيشتر به سربازان كمك رساند، همانا مهرباني تو نسبت به سربازان، دلهايشان را به تو مي كشاند. »3 اين همان امر به نيكي و نهي از بدي كردن است كه يك فرمانده بايد در سيره و روش نظامي گري خود بدانها توجه و التفات داشته باشد.

    3- پايدراي و امنيت براي نظام اسلامي:امر به معروف و نهي از منكر يكي از مسائل بسيار مهم جامعه اسلامي است كه در سايه آن ساير واجبات ديني اقامه مي شود اگر بخواهيم نظام اسلامي در جامعه مستحكمتر بماند بايد امر به معروف و نهي از منكر را در جامعه نهادينه بكنيم. تا در سايه سار آن، ساير مشكلات خود را رفع نمائيم.

همانطور كه قبلاً بيان شد امر به معروف و نهي از منكر در تمام نهادهاي اجتماعي جايگاه و راه نفوذ دارد اگر كارگزاران نظام اسلامي بخواهند در برابر اعمال مردم، احساس مسئوليت نمايند و تمام توان خود را براي رفع مشكلات آنان بكار گيرند مردم نسبت به نظام خوشبين خواهند شد از سوي ديگر مردم نيز مي توانند بر عملكرد دولت نظارت همگاني داشته باشند در اين صورت اعتماد متقابل ملت و دولت مستحكمتر خواهد شد.

مقام معظم رهبري حضرت آيت اله خامنه اي طي فرمايشات هشدار دهنده اي در خصوص امر به معروف و نهي از منكر در جامعه اسلامي بيان فرمودند :         

« جامعه اسلامي با امر به معروف و نهي از منكر زنده مي ماند، تداوم حكومت اسلامي به امر به معروف و نهي از منكر است. بقاي حاكميت اخيار به اين است كه در جامعه، امر به معروف و نهي از منكر زنده باشد. »4

همچنين هر جامعه اي خصوصاً جامعه اسلامي براي دوام خويش نياز شديد به آرامش و امنيت دارد تا در سايه امنيت به رشد اقتصادي و اجتماعي و بازسازي خود بپردازد با امر به به معروف و نهي از منكر اشرار و راهزنان دست از شرارت برداشته و يا حكومت با توسل به قواي قهريه آنان را سرجاي خود خواهند نشاند و امنيت داخل به ويژه راهها تامين خواهد شد كه در اين رهگذر نقش نيروهاي مسلح برجسته تر از سايرين خواهد بود. در حديثي از امام محمد باقر (ع) داريم كه مي فرمايد: « به وسيله امر به معروف و نهي از منكر راهها امن مي گردد و... از دشمنان انتقام گرفته مي شود.»5

     4 - پاگيزگي كسب و كار يا بركت اقتصادي:قرآن كريم در آيه 96 سوره اعراف مي فرمايد: « اگر مردم ايمان آوردند و تقوا پيشه كنند به طور قطع، بركاتي از آسمان و زمين بر آنان خواهيم گشود. » با امر به معروف و نهي از منكر راههاي سالم كسب و تجارت و پيشرفت هموار مي شود و هركسي در حد و توان خود به امرار معاش مي پردازد از طرفي نيز بيكاري، احتكار، گرانفروشي و اختلاس ريشه كن خواهد شد و درآمد مردم حلال و پاكيزه خواهد شد در اين راستا حضرت امام محمد باقر (ع) نيز مي فرمايد: « با امر به معروف و نهي از منكر، كسب ها حلال و زمين ها آباد مي شود. »6

اگر حكومت و مردم بخواهند در برابر كم فروشي ها، گران فروشي ها، رباخواري و... احساس مسئوليت كنند و با ابزار امر به معروف و نهي از منكر بازار را اصلاح بكنند به يقين طبق فرمايش قرآن كريم بركات خداوند در زمين زيادتر خواهد شد و فقر از جامعه اسلامي رخت بر خواهد بست. و همه در سايه آسايش و آرامش به زندگي پاك و روان سرشار از بركات كه قرآن كريم وعده آن را داده روزگار خواهند سپرد. در غير اين صورت بايد منتظر هر پيامد تلخ اجتماعي و هنجار شكني در عرصه هاي مختلف اجتماعي سياسي و به ويژه اقتصادي باشيم.

    5- پيشگيري از وقوع جرم در جامعه:
يكي ديگر از آثار امر به معروف و نهي از منكر، پيشگيري از وقوع جرم در جامعه اسلامي است حضور نهادهاي مردمي و ايفاي نقش به منظور پيشگيري از جرم در تحقق فصل نويني از فريضه امر به معروف و نهي از منكر است كه منحصراً در افعالي كه جنبه مجرمانه دارد تجلي مي كند و انجام آن به خود مردم واگذار مي شود. اساساً يكي از ضرورتهاي مشاركت مردم مسلمان در زمينه پيشگيري از وقوع جرم از درون مايه هاي اصل اعتقادي مردم كشور ماست كه علت اصلي آن انگيزه هاي ديني و مذهبي آنان است كه بزرگترين اين انگيزه ها در باب امر به معروف و نهي از منكر است كه قرآن كريم در آياتي چند به اهميت اين فريضه تاكيد فرمود. آن چيزي كه در باب امر به معروف و نهي از منكر مهم تلقي مي شود اين است كه وجود اين پديده در جامعه باعث مي شود مردم به سمت ارتكاب جرم و گناه حركت نكنند چون مي دانند يك مراقب همگاني وجود دارد كه متوجه رفتار او است. اين باعث امنيت اخلاقي در جامعه خواهد شد از اين جهت بوده كه حضرت علي (ع) در نامه 47 نهج البلاغه ي فرمايد: « مبادا از هم روي گردانيد، و پيوسته دوستي را از بين ببريد. امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه افراد بد بر شما مسلط مي گردند آنگاه هرچه خدا را بخواهيد جواب ندهد. »

در اينجا چه عاملي مي تواند از وقوع جرم پيشگيري كند آيا امر به معروف و نهي از منكر بهترين گزينه نيست؟ قطعاً امر به معروف و نهي از منكر با كمترين هزينه مي تواند كارسازترين وسيله باشد كه متاسفانه در برخي موارد جامعه ما هنوز به اهميت اين پديده اساسي در اسلام پي نبرده است و به آن عمل نمي كنند. قطعاً اگر نظارت همگاني بر كارهاي يكديگر بوجود آيد و افراد با درك منافع و مصلحت جامعه كاري را انجام دهند، يك جرم در همان پله اول شروع از بين مي رود قبل آنكه فرد مرتكب يك جرم و گناه بزرگتري بخواهد بشود.

    6- تضعيف جبهه نفاق و فتنه:
از نخستين سالهاي تشكيل حكومت ديني و اسلامي، جريان فتنه و نفاق درصدد تهي كردن جامعه اسلامي از ايمان بوده و هنوز هم ادامه دارد. امروز نيز كفار دنيا از تحقق ارزشهاي الهي در هر يك از كشورهاي اسلامي و به ويژه ايران اندوهگين هستند، بدون ترديد هر ارزش ديني، خود استخواني در گلوي جبهه كفار خواهد بود و مبارزه با ضد ارزشها برخلاف ميل آنان خواهد بود. از اين رو با پيچيده ترين ابزارهاي رسانه اي و فكري سعي در شكستن ارزشهائي هستند كه شالوده جامعه اسلامي را تشكيل مي دهد. ليكن سفيران جبهه اسلام در عرصه امر به معروف و نهي از منكر نبايد مايوس شوند چون حضرت علي (ع) مي فرمايد: « كسي كه نهي از منكر كند، بيني كفار را به خاك مي مالد » لذا مومنان بايد با سلاح امر به معروف و نهي از منكر به پيكار آنان روند.7
همچنين حضرت در خطبه 151 در خصوص فتنه گران مي فرمايد: « فتنه جويان چون گورخران، يكديگر را گاز مي گيرند و رشته هاي سعادت و آئين محكم شده شان لرزان مي گردد. و حقيقت امر پنهان مي گردد. »

( خوب است جهت آشنائي بيشتر از فتنه و ريشه هاي آن به ختبه هاي 151 و 156 حضرت در نهج البلاغه رجوع شود )

آثار و بركات فردي امر به معروف و نهي از منكر:شامل،   الف) بركات دنيوي    ب ) بركات اخروي مي باشد كه مختصراً به آنها اشاره مي شود.

الف: بركات دنيوي :

1-    سلامتي دين و دنيا:

آمران معروف و ناهيان از منكر با اقدام به چنين كاري از سلامتي دين و دنيا برخوردار مي شوند چنانكه حضرت علي (ع) سه خصلت را ويژه آنان دانست و فرمود:8
بر اين اساس حضرت علي (ع) در نامه 31 به فرزندش امام حسن فرمود: « امر به معروف كن تا اهل معروف باشي ».

همانگونه كه هركس لباس مي شويد، دست خودش نيز پاك مي شود. و در جائي ديگر از اين نامه مي فرمايد به نيكي ها امر كن و خود نيكوكار باش، و با دست و زبان بدي ها را انكار كن و بكوش تا از بدكاران دور باشي و در راه خدا آنگونه كه شايسته است تلاش كن، و هرگز سرزنش ملامت گران تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد.

2-    نصرت الهي:
كسي كه امر به معروف و نهي از منكر مي كند، از ماموراني محسوب مي شود كه بدون ترديد، خداوند نيروهاي خويش را ياري او خواهد فرستاد. در اين باره امام محمد باقر (ع) مي فرمايد: « امر به معروف و نهي از منكر دو آفريده اي هستند كه هركس آنها را ياري كند خدا ياريش مي كند و هركس آن دو را تنها گذارد، خدا تنهايش مي گذارد. »9

    3- نجات از بلا:آمرين به معروف و ناهين از منكر از عذاب و بلاهايي كه احياناً گريبانگير گناهكاران و فاسدان مي شود در امان خواهند ماند. قرآن كريم در آيه 165 سوره اعراف مي فرمايد: « پس چون آنچه را كه آنان تذكر داده شده بود، فراموش كردند، ما نهي كنندگان از بدي را نجات داديم و كساني را كه فسق، مي ورزيدند، به عذاب زيانبار گرفتار كرديم ». لذا  امر به معروف و نهي از منكر كنيد تا بلا بر شما مسلط نشود، اين كلام صالحان و مقربان درگاه الهي است كه ما بايد بدان توجه و عمل نمائيم تا از بلا و عذاب الهي و دنيوي در امان باشيم. خداوند به واسطه اينكه فريضه امر به معروف مهم بوده در قرآن اول به ما انسانها فرمود: « همديگر را امر به معروف كنيد تا از بلا و عذاب در امان باشيد. » كدام معروف؟ معروفهائي كه در آيات متعدد قرآن به كرات بعد از كلمه امر به معروف و نهي از منكر آمده مثل نماز، روزه، حج، انفاق، احسان و نيكي به پدر و مادر و امر به خوبي ها و نهي از بدي ها و..... بنابراين كسي كه در عرصه  امر به معروف و نهي از منكر تلاش مي كند خليفه خدا و رسول او خواهد بود. از اين رو خداوند در آيه 165 سوره اعراب وعده داده كه ما ناصحان را نجات بخشيديم.

ب: آثار و بركات اخروي امر به معروف و نهي از منكر :

1- خشنودي خداوند:

هرفردي از افراد جامعه اسلامي چنانچه يكي از فرايض بزرگ، مثل امر به معروف ونهي از منكر را انجام دهد خداوند را خشنود خواهد كرد و هر كسي بستگان خويش را به اجراي احكام الهي وا داشته باشد پروردگار از او راضي خواهد بود و قطعاً مورد عفو و رحمت الهي قرار خواهد گرفت خوشا به حال آن دسته اي كه در اين عرصه وارد شده و بوي سبقت را از ديگري ربوده باشند.

2- فلا ح و رستگاري و بهشت براي آمران:

با توجه و عنايت به آيات و روايات، آناني كه براي خدا امر به معروف و نهي از منكر كنند از جمله مومناني خواهند بود كه قرآن كريم وعده كرد ( و اولئك هم المفلحون) " آنان رستگارانند " وآ نان را  از آتش دوزخ رهايي خواهد داد و سرانجام آمران به معروف و ناهيان از منكر بهشت برين است. حضرت امام صادق (ع) در اين باره مي فرمايد:  « بهشت را دربي است به نام درب معروف كه جز اهل معروف از آن وارد نمي شوند. »10

پيامد هاي ترك امر به معروف و نهي از منكر :هر مسائلي از احكام اسلامي در جاي خود اهميت ويژه و منحصر به فردي دارد و عدم انجام آن نيز در دين خلل وارد مي كند. قرآن كريم در آيه 79 سوره مائده كساني كه نهي از منكر را انجام نمي دادند و كار زشتي كه ديگران انجام مي دادند، نهي نمو�ر اجتماعي ا�%3اري مي كردند. نمي كند. اين احساس در او زنده مي شود كه ك�لمداد شد. حضرت علي (ع) نيز در اين باره مي فرمايد: « روا نيست براي چشم مومن كه معصيت خدا را مشاهده كند مگر اينكه قبل از برهم  زدن چشم، آن را تغيير دهد. »11

قرآن كريم در آيه 110آل عمران در خصوص ترك اين فريضه هم مي فرمايد : « شما نيكوترين امتي هستيد كه براي آن قيام كردند كه براي اصلاح بشري مردم را به نيكوكاري وادار كنيد و از بدكاري باز دارند. »

الف: پيامدهاي فردي :1-    تضعيف ايمان:

در حديثي مي خوانيم؛ « كسي كه در برابر خوبي ها و بدي ها بي تفاوت است، مرده اي است كه در ميان زنده ها نفس مي كشد. » 12
سكوت در برابر گناه نتيجه اي جز خسارت ندارد.
قرآن كريم در آيه 251 سوره بقره مي فرمايد: « اگر گروهي از مردم جلو فتنه و فساد ديگران را نگيرند، همه زمين به فساد كشيده مي شود.»

ترك امر به معروف و نهي از منكر رفته رفته انسان را نسبت به دستورات الهي سست و بي اعتقاد خواهد كرد. فردي مشاهده كند ديگران به راحتي احكام الهي را زير پا مي گذارند هيچ گونه عكس العملي در قبال كار ناشايست او از خود نشان ندهد كم كم نسبت به شيوع محرمات الهي در جامعه بي تفاوت مي شود و جامعه دچار ضعف ايماني و اعتقادي مي شود كه نتيجه اي جز تباه و نابودي انسان نخواهد داشت.

2-    شركت در گناه:
يكي ديگر از پيامدهاي منفي ترك امر به معروف و نهي از منكر، شريك شدن در گناه ديگران است. وقتي فرد بزهكار در جامعه مشاهده مي كند كه كسي در مقابل رفتار هنجار شكنانه او در اجتماعي انساني توجه اي نمي كند. اين احساس در او زنده مي شود كه كار او صحيح است و در انجام محرمات الهي جرات پيدا مي كند لذا سكوت فرد نشان شريك بودن در گناه اوست گاهي اوقات سكوت در برابر گناه نشانه رضايت است بر اساس آيات و روايات، اين گونه افراد شريك گناهكار محسوب مي شوند.

امروزه متاسفانه برخي با اين توجيه كه گناه ديگران ارتباطي به آنان ندارد سعي در تبرئه خود هستند. بنابر اين هر مسلماني وظيفه دارد كه براي رهائي از شركت گناه ديگران با حداقل وسيله و با تذكر لساني هم كه شده جلو گناه را بگيرد تا محيط پيرامون خود را پاكيزه نگهدارد. تسليم نشدن در برابر ظلم از والاترين قيام حضرت ابا عبداله الحسين (ع) بود كه حضرت با ريختن خون خود اسلام را بيمه كرد و منكري را نشانه گرفت كه با ادامه حكومت او چيزي از اسلام باقي نمي ماند، حاكميت باطل يزيد يك منكر سياسي و اجتماعي بود كه به غير از امام حسين كسي ديگر نمي توانست با او مبارزه كند. از اين ر و امام هيچ وقت حاضر نشدند كه با او بيعت كنند و فلسفه قيام خود را امر به معروف و نهي از منكر عنوان فرمود. و سرانجام اين خون بود كه پيروز شد و آن شمشيرها بود كه شكست.

3-    ترس:برخي از افراد مي ترسند كه مشتري و خريد آنان كم شود و يا دوستان خود را از دست  بدهند يا به حرف آنان بي اعتنائي نشود امر به معروف و نهي از منكر را ترك مي كنند در حالي كه حضرت علي (ع) در بند چهارم حكمت 374 نهج البلاغه چنين مي فرمايد: « همانا امر به معروف و نهي از منكر نه اجلي (مرگ) را نزديك مي كند، نه از مقدار روزي مي كاهد.

ب: پيامدهاي اجتماعي :از آنجائي كه فلسفه اصلي امر به معروف و نهي از منكر ايجاد آثار مثبت در جامعه اسلامي است حضور در اين عر صه حساسيت و تعهد نسبت به ارزشهاي اسلام و انقلاب و بيمه كردن اين نهضت و نظام است اين دو فرضيه مظلوم ياور مي طلبد و انقلاب به زبان و بازوهاي قدرتمندي نياز دارد كه دلسوز باشند لذا ترك آن نيز آثار منفي  مخربي در بعد ا�ACتماعي و افراد خطا كار و رواج گناهان بي تفاوت باشد. مر؇ مي شود.

1-    اپيدمي شدن مفاسد اجتماعي و تبديل منكر به معروف:
هر گناهي وسيله اي براي گناه ديگر مي شود اگر انسان مراقب رفتار و حركات خود و ديگران نباشد و به خود و ديگران فرياد نزد اين گناه سرچشمه انواع خلافهاي ديگر مي شود و مجموعه رفتارهاي اجتماعي افراد اخلاق عمومي آن جامعه را بوجود مي آورد و هيچ فردي را نمي توان جداي از جامعه دانست و رفتار او نيز بي تاثير از محيط نيست. اگر رفتارهاي شايسته در جامعه زياد باشد اثرات مثبت در جامعه دارد و بر عكس اگر در جامعه هنجار شكني و منكرات فراوان باشد و نهي از منكر نيز توسط افراد آن جامعه صورت نگيرد آثار منفي ترك امر به معروف و نهي از منكر زياد خواهد شد و به تدريج كارهاي زشت و قبيح جاي خود را با كارهاي خوب عوض مي كند و به عنوان معروف مطرح مي شود و ميل افراد به انجام كارهاي ضد اخلاقي زياد مي شود و سرانجام جامعه اسلامي سرشار از فساد و بي بند و باري مي شود و امر به معروف و نهي از منكر متروك مي ماند و ارزش ها به ضد ارزشها تبديل مي شود. جامعه در جهل و گمراهي قرار مي گيرد. تنها راه نجات بشر امر به معروف و نهي از منكر است مقام معظم رهبري حضرت آيت اله خامنه اي در اين باره جهت پرهيز مردم از بي تفاوتي و سلامت جامعه انساني از مفاسد اجتماعي مي فرمايد: « در جامعه اسلامي تكليف عامه مردم امر به معروف و نهي از منكر با لسان است. مگر مي شود كسي به سلامت خود و خانواده خود حساس و علاقمند باشد ولي نسبت به مفاسد اجتماعي و افراد خطا كار و رواج گناهان بي تفاوت باشد. مردم بايد اين روحيه را پيدا كنند، همانطوريكه نماز را واجب مي دانند، بايد امر به معروف و نهي از منكر را واجب بدانند. جلوگيري و برخورد عملي نسبت به جرائم و مفاسد مفسدان كار حكومت و نظام است، اما نفرت و بيزاري قلبي و تذكر لساني وظيفه همه است، مهم اين است كه اين موضوع در ميان افراد جامعه به يك فرهنگ تبديل شود. » در اينجا نقش نيروهاي مسلح در فرهنگ سازي و برخورد با مفسدان بي بديل است كه با سازه كارها و ابزارها و نيروي انساني ماهر مي توانند در تبديل شدن فرهنگ تذكر لساني در جامعه كمك شاياني را بكنند تا بيش از اين شاهد رشد مظاهر فساد در جامعه اسلامي نباشيم. 

2-    تسلط اشرار :   

يكي از مهمترين آثار شوم ترك امر به معروف و نهي از منكر تسلط اشرار برجان و مال و ناموس مردم خواهد شد به طوري كه حضرت علي (ع) در نامه 47 نهج البلاغه فرمود: « امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه خداوند اشرار را حاكم بر امورتان خواهد كرد و ناله ها و دعا هاي شما ديگر اثر نخواهد داشت. » بدين صورت انسانهاي پاك و مومن در جامعه منزوي خواهند شد و نااهلان و نامحرمان بر مومنان مسلط مي شوند. اگر مي خواهيم به اين بلا گرفتار نشويم بايد به اين فرمايش امام محمد باقر (ع) توجه و عنايت نمائيم كه مي فرمايد: « امر به معروف و نهي از منكر را پيامبران و روش صالحان است. » فريضه بزرگي كه به سبب آن فرايض بر پا، راهها امن، كسب ها حلال، مظالم (به صاحبانش) بازگردانده، زمين آباد، حق از دشمنان گرفته مي شود و امر (حكومت) تحكيم مي يابد.